Literatura rosyjska

Są to utwory literackie tworzone w Rosji, później w ZSSR, także utwory powstałe w języku rosyjskim na emigracji oraz w obecnej Rosji. Najwcześniejsze znane prace to kazania, kronika „Powieść minionych lat” Nestora (XII wiek) oraz epos „Słowo o wyprawie Igora” (XII wiek). Po upadku Rusi Kijowskiej (XII-XIII wiek) literatura rosyjska rozwijała się osobno w poszczególnych księstwach. Od XVI wieku rolę centrum kulturalnego odgrywała Moskwa (XVI-XVIII wiek to okres literatury moskiewskiej). W tym czasie powstał między innymi monumentalny utwór hagiograficzny: „Wielikije Czetji-Miniei” (zawiera między innymi teksty „Pisma świętego”, homilie, utwory o treści dydaktycznej, żywoty ruskich świętych, pisma Ojców Kościoła, dokumenty państwowe, opisy podróży). W latach 70-tych XVI wieku powstał „Zwód iluminowany. Była to składająca się z 10 tomów, 10 000 kart i 16 000 barwnych miniatur historia Rusi od stworzenia świata do czasów współczesnych. Inne utwory z tego okresu odzwierciedlały sytuację polityczną państwa (na przykład „Opowieść o przyjściu Stefana Batorego pod Psków”). Po pióro sięgał też sam car Iwan IV Groźny (choć ostatnio podaje się w wątpliwość jego autorstwo) – napisał listy „do całego państwa rosyjskiego”. W XVII wieku przywódca staroobrzędowców protopop Awwakum stworzył około 80 utworów o treści polemiczno-religijnej oraz pierwszą w literaturze staroruskiej autobiografię „Żywot protopopa Awwakuma”.

Należy wiedzieć, że nowożytna literatura zaczyna się od twórczości M. Łomonosowa (lata 30-ste XVIII wieku), który łączył elementy języka cerkiewnego z potoczną mową Rosjan. W XIX wieku poezja osiągnęła wyżyny w twórczości A. Puszkina i M. Lermontowa, podczas kiedy prozę zdominował N. Gogol. Sławny był bajkopisarz I. Kryłow. Niepokój intelektualny połowy XIX wieku odbijała proza A. Hercena. Złoty wiek: w XIX wieku powstały powieści takich pisarzy, jak I. Turgieniew, I. Gonczarow, F. Dostojewski i L. Tołstoj. W ich ślady poszedł humorysta N. Leskow, W. Garszyn i W. Korolenko, w dramacie zaś – A. Czechow. M. Grocki wzniósł się ponad pesymizm szerzący się w latach 80-tych XIX wieku i znalazł następców w A. Kuprinie i I. Buninie. Do symbolistów należeli powieściopisarz D. Mereżkowski oraz poeci W. Sołowjow i A. Błok. Wielu pisarzy opuściło kraj w okresie rewolucji 1917 roku. W kraju działali tzw. poeci proletariaccy (A. Gastiew). W latach 20-stych XX wieku zaistniało wiele ugrupowań literackich, między innymi imażyniści, konstruktywiści, LEF, Pieriewał i inni. W późniejszych latach wartościowe artystyczne, interesujące utwory (mimo obowiązującego powszechnie socrealizmu) tworzyli: pisarz M. Szołochow i poeci O. Mandelsztam, A. Achmatowa, N. Tichonow. W okresie odwilży po śmierci J. Stalina W. Dudincew opublikował powieść „Nie samym chlebem” (1956 rok), czasopismo „Nowy Mir” popierało śmielsze nowe pisarstwo. Punktem zwrotnym były kontrowersje związane z Nagrodą Nobla dla B. Pasternaka (1958 rok), publiczne deklaracje poety J. Jewtuszenki i aresztowanie pisarzy: A. Siniawskiego oraz N. Arżaka za przemycenie ich prac za granicę do publikacji. Światową sławę zyskała twórczość M. Bułhakowa i A. Sołżenicyna. Z dużym zainteresowaniem zarówno w ZSSR, jak i za granicą spotkała się twórczość B. Okudżawy, W. Wysockiego, W. Szukszyna, Cz. Ajtmatowa, braci A. i B. Strugackich. Od czasu pierestrojki zniknęły ograniczenia względem treści i konwencji literackich. Znane nazwiska współczesnej literatury rosyjskiej to między innymi: T. Tołstaja, W. Sorokin, D. Prigow (zmarł w 2007 roku), W. Pielewin.